Tja, hoe leuk en aardig het is om veel te schrijven over gezond eten en wat het allemaal met je lijf doet besef ik me ook dat er een andere kant is. Vooral wanneer ik je constant vertel wat de risicofactoren en gezondheidsvoordelen zijn bij het eten van verschillende voedingsmiddelen kan ik me voorstellen dat het bij sommige mensen een onwaarschijnlijke angst oproept.

Een angst om het perfecte voedingspatroon te creëeren dat rekening houdt met alle gezonde aspecten. Een win-win-win-win voedingspatroon. Maar hoe ver kun je hierin gaan? En wanneer slaat het door tot een daadwerkelijke eetstoornis die niet zozeer te maken heeft met dun willen zijn, maar met gezond willen zijn: Orthorexia. Nou, dit is wanneer dat gebeurt.

Om even duidelijk te krijgen, draait het bij orthorexia om de kwaliteit van je voedsel en niet om de kwantiteit. Het gaat niet om afvallen of dunner worden, maar om zo gezond mogelijk te zijn (1). En wat gezond is, dat is iets waar je zelf een label op hebt geplakt omdat het eigenlijk niet te definiëren is.

Je hebt verschillende kanten aan dit verhaal en dat heeft te maken met wat ‘de mensen uit de omgeving vinden en denken’. Als populatie kost het ons altijd flink wat tijd om verschillende gedachtepatronen omtrent voeding te veranderen, dit gaat vaak gepaard met een hype, dan weer de extremen, dan weer ophef, dan weer het omgekeerde van de hype-types etc. etc. Zo geloofden we heel lang dat je moest ontbijten (“ontbijt overslaan, goed idee of niet?“), dat je geen verzadigd vet mocht eten (ja, hoe zit dat eigenlijk met verzadigd vet?), dat je koolhydraat arm moest eten of dat je om de 2 uur een kleine maaltijd moest eten om je stofwisseling op gang te houden (“De waarheid over meerdere kleine maaltijden per dag“).

Zo zie je dat we constant van alles wijs gemaakt worden en er vervolgens weer achter komen dat het niet 100% zo is of hoeft te zijn.

Zo ook met gezonde voeding in de vorm van “clean eating”, oftewel: geen bewerkt voedsel. Je zou een paar dingen kunnen denken:

“Dat is alleen maar goed voor je! Go for it!”

“Ehm.. Geniet je dan nog wel van het leven? Sla je niet door? Je hoeft echt niet af te vallen hoor, waarom doe je dit?”

De balans zit hem tussen de bovenste twee uitspraken in, maar vandaag ga ik het niet hebben over de balans. Maar over het doorslaan naar een daadwerkelijke eetstoornis waarbij je niet meer geniet.

Waar begint het?

Vaak, niet altijd, begint orthorexia bij de wil om je gezondheid te verbeteren. Om welke reden dan ook, ben je tot een punt gekomen waarop je besluit om gezonder te gaan eten. Uit de huidige onderzoeken blijkt dat het niet zozeer de sterke wil is om gezond te eten wat ervoor zorgt dat je deze eetstoornis ontwikkelt, maar dat het andere eigenschappen zijn  die je triggeren om door te slaan. Zoals obsessief-compelsieve neigingen (OCD), verslavingsgevoeligheid, de vraag of je eerder een eetstoornis hebt gehad (2)(3), perfectionisme, angststoornissen in combinatie met de wil om controle te hebben (‘controlfreak’) (4)(5). Ook zijn er onderzoeken waaruit blijkt dat banen waarbij je op je voeding en gezondheid moet letten risicofactoren kunnen zijn voor het creëren van orthorexia. Denk aan artsen, opera zangers, ballerina’s, atleten etc. (5)(6)(7)(8)(9).

Er zijn dus een hoop factoren die allemaal kunnen bijdragen aan deze eetstoornis. Al deze factoren zijn tegelijkertijd ook wat ‘vaag’ omdat het lang niet altijd de formule is tot orthorexia. Het is namelijk erg lastig om te kunnen bepalen wanneer iemand gezond eet en er niet teveel bij stil staat in tegenstelling tot iemand die een eetstoornis heeft of aan het ontwikkelen is omtrent gezond eten.

Hoe kun je het herkennen?

Ik heb hier wel eens eerder over geschreven maar het komt altijd neer op het volgende bij het herkennen van een levensstijl die niet goed voor je is:

“Belemmert het je dagelijkse leven?”

Als je antwoord “ja” is, dan is het duidelijk. Soms heb je wat langer de tijd nodig om na te denken op welke aspecten dit je leven beïnvloedt.

Zeg je sociale gebeurtenissen af in de angst dat er geen gezond eten is of dat je ongezond zult eten?

Sta je op extreme tijden te sporten terwijl je lichaam en/of geest eigenlijk moe is?

Haal je plezier uit het bereiden van een gezonde maaltijd?

Haal je plezier uit het eten van een gezonde maaltijd?

Raak je gestresst als je erachter komt dat iets toch niet zo gezond is als dat jij dacht en schrap je dit dan direct uit je voeding?

Schrap je steeds meer uit je voeding?

Kun je nog uit eten aangezien je niet precies weet wat en hoeveel er in een gerecht is gegaan?

Besteed je buiten het eten om tijd aan researchen, inventariseren, wegen en plannen van je toekomstige maaltijden?

Besteed je veel tijd aan het uitzoeken of een voedingsmiddel binnen jouw opgestelde regels past? Of het ‘clean’ of ‘puur’ is? Denk ook aan groente en fruit dat bestrijd is met pesticiden, hormonen, smaakversterkers of conserveringsmiddelen

Nu zullen er altijd mensen zijn die zullen zeggen: “MAAR HALLO, bestrijde voedingsmiddelen zijn super slecht voor je!”, dat snap ik, dat weet ik. Deze eetstoornis komt ook niet voort uit een ongezonde bedoeling, het gaat om het doorslaan in het extreme ervan. Houd dát in gedachte bij het verder lezen.

2-delige diagnose plan

Om enigszins te kunnen zeggen of je deze eetstoornis hebt (of aan het ontwikkelen bent) is er een 2-delig diagnose plan opgesteld door Bratman & Dunn wat best verhelderend kan zijn (10).

Deel  1: Obsessieve aandacht voor gezond voedsel met overdreven emoties en stress bij het maken van voedingskeuzes, denk aan:

• Gedrag en gedachtes: Dwangmatig gedrag bij voedingskeuzes waarbij de overtuiging aanwezig is dat het gezond is.
• Zelfopgelegde angst: Je eigen opgelegde regels doorbreken veroorzaakt angst, schaamte, angst voor ziekte, gevoel van onreinheid of negatieve lichamelijke sensaties (je kunt jezelf misselijk denken bijvoorbeeld).
• Beperkingen in voedsel: Steeds meer voedsel schrappen waardoor je op een gegeven moment hele groepen voedingsmiddelen niet meer eet (‘gluten’ of ‘E-nummers’ of ‘koolhydraten’ etc.).

Deel 2: Gedrag dat je dagelijkse leven belemmert, denk aan:

• Medische complicaties: Ondervoed, afvallen, weinig energie
• Leefstijl belemmeringen: Moeite met sociale interactie wanneer er eten bij komt kijken (afzeggen, excuusjes)
• Emotionele afhankelijkheid: Lichaamsbeeld, eigenwaarde, identiteit en je tevredenheid zijn extreem afhankelijk van je eigen opgestelde voedingsregels.

Vooral dit laatste puntje vind ik belangrijk. Je legt jezelf regels op omtrent je voedsel en als je deze verbreekt, dan voel je je eigenwaarde zakken, je bent boos op jezelf, niet tevreden etc. Niemand anders heeft deze regels bedacht, behalve jijzelf. 

De negatieve effecten zijn dan ook niet iets om te negeren, door het strict eten en het schrappen van allerlei voedingsmiddelen kan het zijn dat je ondervoed raakt of zelfs je hartslag op een lager ritme gaat zitten (4)(11). Maar denk ook aan verteringsproblemen, hormonale disbalans, slechtere botten (12)(13), allemaal dingen die niet bij ‘gezonde voeding’ horen, maar bij het schrappen van groepen voedingsmiddelen omdat je er ooit iets negatiefs over hebt gelezen of gehoord.

Geloof me, als je elk voedingsmiddel, hoe ‘clean’ ook onder de loep gaat nemen, kom je altijd op positieve en negatieve effecten uit. Als je je constant laat leiden door de negatieve effecten in voedingsmiddelen houd je uiteindelijk niets meer over. Of héél erg weinig waar nog niet zoveel negatiefs over is gezegd 😉

Hierdoor breng je je eigen gezondheid alleen maar meer in gevaar. Als je je enigszins aangesproken voelt, is het belangrijk om stil te staan bij je leven en je af te vragen of je gelukkig bent? Dat is voor mij altijd het uitgangspunt: Voel ik me gelukkig? Lees ook “Wanneer sla je door met gezond eten?” om een wat beter inzicht te krijgen in hoe ik hierover denk en vind hoe je het kunt aanpakken.

Voel je je gelukkig met hoe je eet?