We zijn door verschillende fase’s gegaan in de afgelopen 10 jaar wat betreft kennis over voeding, dieetboeken en trends. Enkele jaren geleden kwam ineens de hype omtrent het vermijden van gluten, wat veelal betekende dat mensen brood als de duivel bestempelden en pasta’s ook werden geschrapt van het avondmenu.

Daarna kwam weer de ‘doe maar normaal’ trend waar we langzaamaan weer brood en andere ‘oerproducten’ (zo noemden mensen het) zijn gaan eten want; dat aten onze grootouders toch ook zonder probleem?

En nu lijken we enigszins te begrijpen dat er allergieën en intoleranties bestaan waardoor niet iedereen dezelfde producten kan verdragen. Maar heb je geen allergie of intolerantie? Dan moet je je niet aanstellen.

Maar wacht eens even, er zit meer achter dan wat je misschien bestempeld als aanstellerij.

Er is een groot grijs gebied tussen het hebben van een allergie of intolerantie en fysiek geen klachten ervaren bij het eten van bepaalde ingrediënten.

In dit geval ga ik in op gluten. De meeste mensen zullen automatisch denken dat gluten producten zijn als: brood, pasta en rijst. Maar dit zijn de zetmeel producten, door de manier waarop ze opgebouwd zijn, vallen ze onder de zetmeel categorie: bepaalde koolhydraat verbindingen die in je lichaam afgebroken worden tot glucose = energie.

Rijst is bijvoorbeeld glutenvrij, maïs is ook glutenvrij, havermout (officieel) is óók glutenvrij, maar ze vallen wél allemaal in de zetmeel categorie waardoor ze enigszins op dezelfde manier afgebroken worden tot glucose (ligt eraan of het volkoren is, hoeveel vezels ze bevatten etc.).

Dus je spaghetti die van tarwe is gemaakt vervangen door spaghetti van maïs als je geen gluten intolerantie hebt (coeliakie) en eigenlijk denkt gezonder te eten of te willen afvallen, gaat geen enkel verschil maken.

Laten we eerst even de basis aanpakken, er zijn vier redenen waarom een glutenvrij voedingspatroon goed voor je kan zijn:

1. Je hebt Coeliakie: Dit is de daadwerkelijke glutenallergie waarbij er een auto-immuun reactie wordt opgewekt in je lichaam wanneer er ook maar een klein spoor aan gluten binnen komt. Je lichaam gaat direct in de aanval in je darmen wat kan resulteren in een urenlang wc bezoek en veel pijn.
2. Je bent gevoelig voor gluten, maar hebt geen intolerantie: Er is een klein percentage (ongeveer 6% (1)) mensen dat geen daadwerkelijke glutenallergie heeft, maar wel gevoelig is voor gluten. Het kan namelijk zijn dat je een ‘aangeboren’ immuun reactie hebt tegenover gluten (2). Dit is niet te vergelijken met een allergische reactie maar blijft ontzettend naar als het opgewekt wordt.
3. Je lichaam functioneert beter door FODMAP: FODMAP is een aardig onderbouwde manier om te eten wanneer je constant last hebt van je darmen en er geen duidelijke ‘ziekte’-oorzaak gevonden wordt (lees hier meer over FODMAP). Door op deze manier te eten ga je automatisch bepaalde voedingsmiddelen vermijden omdat deze een reactie in je darmen triggeren door bepaalde koolhydraten. Tarwe is er één van en door tarwe te vermijden kan het zijn dat je ineens glutenvrij eet zonder dat je het door hebt en je darmen hier vervolgens rustig van worden.
4. Je hebt misschien een tarwe allergie: Dit komt heel weinig voor, maar er zijn mensen die een tarwe allergie hebben en zich beter voelen door glutenvrij te eten. Let wel, er zijn ook andere granen (die dus geen tarwe zijn) die ook gluten bevatten. Echter is het meest voorkomende graan in allerlei producten tarwe.

Wanneer je darmen eenmaal in de knoop liggen is het heel makkelijk voor je lichaam om andere problemen te ontwikkelen met voedingsmiddelen; vaak gebeurt dit met zuivel (koemelk en yoghurt) en soja. Zoals je ziet kunnen gluten verschillende dingen veroorzaken bij verschillende mensen en kunnen bepaalde symptomen én oplossingen overlappen.

En wat als er iets anders gaande is?

Er is geen test of onderzoek om te achterhalen of je reactie bij het eten van gluten iets is dat is aangeboren maar dus géén daadwerkelijke intolerantie is. Het kan namelijk heel goed zijn dat er een probleem is dat niet gerelateerd is aan gluten, maar door het te vermijden je je wel beter voelt.

Een (kleinschalig) onderzoek laat zien dat bij 30% van de kandidaten die glutenvrij aten zonder een gluten intolerantie te hebben een andere diagnose gesteld kon worden zoals een te grote bacteriële ‘populatie’ (ook wel overgroei genoemd) in de dunne darm. Andere mogelijkheden waren een fructose- of lactose-intolerantie, microscopische colitis, gastroparese en zwakte in de bekkenbodem.

Elke diagnose heeft weer een eigen behandeling.

Veel mensen die glutenvrij eten, hebben eerder de diagnose PDS (prikkelbare darm syndroom) gehad en merken een verlichting bij het vermijden van gluten. Bij PDS is de kans groot dat je medicijnen krijgt óf, als de arts zich wat meer heeft verdiept in voeding, je het advies krijgt om je te richten op het FODMAP dieet.

In andere kleinschalige onderzoeken komt steeds vaker naar voren dat het niet per se aan gluten ligt (slechts 8% had daadwerkelijk te maken met een reactie op gluten), maar aan de bepaalde koolhydraten die het FODMAP dieet vermijdt (3). 

Ander onderzoek laat zien dat fructaan vaak een boosdoener is (ook deze wordt vermeden als je je aan het FODMAP dieet houdt). Tarwe en rogge bevatten allebei fructaan, maar ook gewoon ‘gezonde’ groentes zoals broccoli, spruitjes, kool, knoflook, ui, artisjokken, asperges en okra.

Hoe kan een graan dat al eeuwenlang gegeten wordt een probleem veroorzaken?

Een glutenallergie is niet nieuw, het diagnostiseren ervan gaat wel steeds beter. Maar hoe kan het toch dat een graan waar een hele populatie mee groot is geworden nu ineens als boosdoener gezien wordt door veel mensen? Is dat wel terecht?

We eten het véél meer (onbewust)

Nou, het zit hem in eerste instantie in het feit dat we tegenwoordig véél meer tarwe eten dan we denken. Het zit namelijk verwerkt in ontzettend veel bewerkt voedsel. Dat is één.

We verbouwen het anders

Als tweede is door de vraag naar zoveel tarwe de manier van verbouwen ook compleet veranderd. Door nieuwe technieken aan het einde van de 19e eeuw, werd het mogelijk om enorme hoeveelheden bewerkt/geraffineerd tarwe te maken voor een hele, hele, hele lage prijs. Het werd mogelijk om alle voedingsstoffen van het graan te scheiden van de kiem(wit). Dit witte wat achterblijft is eigenlijk alleen nog maar het zetmeel gedeelte van de graan en bederft nauwelijks (tot nooit) omdat er werkelijk geen voedingsstoffen meer in zitten (bacteriën komen er niet op af, want er valt niets te halen, dus bederft het niet, ha!). Dit is ook de reden dat je suikerspiegel zo snel omhoog gaat bij bewerkte, witte tarwe.

De bereiding is anders

Als derde is de bereiding van granen anders tegenwoordig (bij bijvoorbeeld brood). Vroeger werd tarwe doorweekt, gekiemd, gefermenteerd en met gist langzaam gebakken tot brood. Vooral het kiemen en fermenteren van het graan zorgt voor gezondheidsvoordelen (ook bij bonen bijvoorbeeld). Het verhoogt het aminozuur lysine, vermindert anti-nutriënten (deze stoffen zorgen ervoor dat nutriënten/voedingsstoffen niet goed opgenomen kunnen worden) zoals fytinezuur en lectine, hierdoor kunnen voedingsstoffen niet goed opgenomen worden door je lijf. En nee, dat heb ik niet bedacht, maar dat is wetenschappelijk onderzocht en onderbouwd (4)(5)(6)(7)(8).

Tegenwoordig is meel van tarwe gebleekt en is het brood hiermee gebakken met snel rijzende gist. De granen zijn vooral niet doorweekt, gekiemd of gefermenteerd, jammer maar helaas. Alleen al op basis van deze dingen kun je concluderen dat witbrood en de witte pasta die we tegenwoordig in de schappen hebben liggen, chemisch anders in elkaar zitten dan de traditionele broden en pasta’s die dus “al duizenden jaren” worden gegeten, zoals velen als argument gebruiken.

De afkomst van tarwe is tegenwoordig ook nog eens anders dan vroeger. Vroeger werd tarwe gehaald uit bijvoorbeeld Emmertarwe, Eenkoorn, of Kamut (khorasantarwe), tegenwoordig komt bijna al het tarwe van dwergtarwe. Dit is gecreëerd door genetische manipulatie rond 1960 en heeft het voordeel dat het een hele grote opbrengst heeft, oftewel, het kan veel goedkoper geproduceerd worden. Of het gezonder is, is geen rekening mee gehouden bij deze nieuwe ontwikkeling.

Wat een verschil: gemanipuleerd tarwe en oud tarwe

Er is een bekend experiment dat “The Broadbalk Wheat Experiment” heet, dit is het langst lopende, wetenschappelijke onderzoek over tarwe. Sinds 1843 zijn er wetenschappers die verschillende stammen van tarwe laten groeien die ze vervolgens analyseren op basis van de samenstelling van hun voedingswaarde. Interessant is dat er tussen 1843 en 1960 (1960 kwam de genetische manipulatie, remember) niet zoveel verschil zat in voedingswaarde. Maar ná 1960, ging de voedingswaarde flink omlaag.

Zink, koper, ijzer en magnesium gehaltes waren 19 tot 28% lager tussen 1968 en 2005 in vergelijking met 1845 en 1967 (9). Uit een ander onderzoek bleek dat de voedingsstof selenium (antioxidant) vele malen hoger was in de oudere tarwe stammen dan in de nieuwe (10). Gezien het feit dat tarwemeel zo enorm veel wordt gebruikt wereldwijd, is het ergens logisch dat er over is gegaan op de genetische manipulatie hiervan om het goedkoper en sneller beschikbaar te maken. Maar aan de andere kant zijn er talloze voedingsstoffen verminderd of verloren gegaan hierdoor.

Ziektes en onderzoeken over tarwe

Als we kijken naar een ziekte als Coeliakie (glutenintolerantie), is het interessant om te zien dat de hoeveelheid mensen die deze ziekte hebben in de afgelopen 50 jaar enorm toegenomen is (11)(12). En ja, ook de hoeveelheid mensen die gevoelig is voor gluten (zoals ik eerder in dit artikel beschreef) is gestegen in de afgelopen 50 jaar (13)(14).

Iets om over na te denken?

Zo ook dat het hebben van veel stress (15), het nemen van antibiotica, het hebben van infecties en andere factoren je kwetsbaarder maken voor het ontwikkelen van een overgevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen en/of ingrediënten.

Het probleem identificeren en slimme keuzes maken

Ga nooit zomaar zelf van alles veranderen in je eetpatroon als je echt een lange tijd ziek bent of last hebt, bijvoorbeeld van je maag en darmen. Dit zijn serieuze zaken die je echt dient te laten controleren door professionals zoals je huisarts en een diëtist. Ze hebben niet voor niets jarenlang gestudeerd.

Met die informatie kun je vervolgens verder. Dezelfde strategie werkt niet altijd voor iedereen omdat onze darmflora soms net zo uniek kan zijn als een vingerafdruk. Dus werk samen met je arts/diëtist om de beste oplossing te vinden. Richt jij je graag op voeding? Zoek dan een diëtist die dit serieus neemt. Richt je je graag op medicijnen? Luister naar wat je arts kan voorschrijven.

Zelf ben ik niet zo’n voorstander van medicijnen zonder dat je ook maar even aandacht hebt besteed aan je voeding. Maar hé, we wonen in een vrij land en jij moet vooral doen waar jij je goed bij voelt. Soms zijn medicijnen wél de oplossing als de aanpassing van je voedingspatroon niet helpt; en dan heb ik het nu over maag- en darmklachten. Geen andere ziektes. 

Oftewel: Diëtisten en huisartsen hebben héél veel informatie en zijn er om jou verder te helpen.

 

Foto’s: @alexandramachover, @chiaraferragni,