Lekker smeerbaar voor op je broodje of je cracker, minder calorieën dan boter dus ideaal! Maar al enige tijd spreken veel mensen hun twijfels uit over margarine en halvarine met de vraag aan mij: “Wat zit er nou echt in? En is het gezond?”, ik heb het voor je uitgezocht. 

Zelf ben ik een aantal keren geswitcht van het gebruiken van boter naar halvarine en margarine, weer terug naar boter en nu eigenlijk alleen avocado als ‘boter’ en soms soja-smeersel. Het grappige is dat ik vanuit mijn studie Voeding & Diëtetiek de switch maakte naar halvarine/margarine omdat de focus heel erg lag op calorieën. Ja, dan ben je beter uit met halvarine/margarine, maar hoe zit dat met de voedingswaarde? De ingrediënten?

Wat is Margarine?

Margarine lijkt misschien wat op boter, maar het vet ervan is niet of nauwelijks afkomstig van melk. Het is eigenlijk een scheikundig samengesteld product ter vervanging van boter. Waarom?

In opdracht van Napoleon de derde maakte een Franse scheikundige (Mege Mouries) margarine omdat het leger van de vorst leefde op brood met boter. Boter was schaars en ook nog eens slecht houdbaar (want: voedingsstoffen), het nieuwe product moest dus langer houdbaar zijn en en goedkoper. Dit deed hij door middel van gesmolten rundvet -> afkoelen tot 25 ºC -> vloeibaar deel scheiden van vast deel -> mengen met aangezuurde ondermelk en gesnipperde uier -> na flink karnen ontstaat margarine.

Onze huidige margarine bevat geen dierlijke vetten trouwens, dit is inmiddels vervangen door plantaardige oliën om de juiste consistentie te krijgen. Soms heb je nog wel margarine met wat dierlijk vet, kwestie van etiketten checken!

De margarine die je nu kunt kopen in de supermarkt heeft een tweedelige samenstelling: vetfase en waterfase. De vetfase bestaat uit plantaardige en/of dierlijke oliën en vetten (minstens 80%), de meest voorkomende plantaardige varianten zijn van soja, zonnebloemolie, raapolie, palmolie en kokosolie. Van de dierlijke varianten worden visolie, rundvet en reuzel gebruikt.

De waterfase bestaat uit, natuurlijk, water maar kan ook gepasteuriseerde magere melk bevatten. Soms wordt dit gemengd met melkzuurbacteriën om het een botersmaakje te geven. Als laatste komen er nog emulgatoren (meestal lecithine), kleur-, geur- en smaakstoffen, melksuiker, voedingszuur, vitamines (A en D) en soms nog wat keukenzout en een conserveermiddel bij.

Wat is Halvarine?

Dan hebben we ook nog halvarine, het verschil met margarine zit hem in de verhouding vet/water. Halvarine bevat 40% vet, meestal plantaardig. Daarnaast bevat het heel veel vocht, meestal de helft (+/-50%). Het bevat dus nog minder calorieën doordat er zoveel vocht in zit. Precies ook om deze reden is het niet verstandig om te bakken/braden in halvarine. Producten met minder dan 70% vet zijn echt niet geschikt om in te bakken en braden.

Ook zou je kunnen concluderen dat halvarine fabrikanten super rijk worden aangezien ze in principe 50% water verkopen. Met een beetje plantaardig vet en emulgatoren.

Maar is het gezond?

Zoals je hebt kunnen lezen bevatten margarine en halvarine grotendeels plantaardige oliën. Deze oliën (zoals de naam al zegt) zijn onverzadigd waardoor ze vloeibaar zijn bij kamertemperatuur. Vloeibaar is niet smeerbaar. Hoe krijg je vloeibaar wel smeerbaar? Een klein stukje van het scheikundige proces staat hierboven beschreven maar waar het op neerkomt is dat de plantaardige oliën gehydrogeneerd worden, dit proces zorgt ervoor dat er transvetten ontstaan. Transvetten zijn helaas heel erg hard gelinkt aan hart- en vaatziekten (1)(2). Er zijn tegenwoordig wel varianten die, volgens het etiket, geen transvetten bevatten.

Dit kun je checken op het label door te letten op “gehydrogeneerd” of “gehard” vet. Ik heb alvast een klein greepje uit de supermarkt voor je gedaan, vermijd onderstaande producten als je geen transvetten wilt:

Let wel, dit is een kleine greep zoals ik zei. Puur om je even een indruk te geven hoe transvet op een etiket genoemd wordt, zodat je er zelf de volgende keer op kunt letten (als je dat wilt tenminste).

Het jammere is dat deze geharde vetten in heel veel andere producten zitten en het wel degelijk zin heeft om te letten op bijvoorbeeld producten die je dagelijks gebruikt en deze te scannen op hun ingrediënten. Vervolgens kun je kijken of je een ‘gezondere’ variant ervan kunt kiezen. Kijk, koekjes en gebakjes bevatten vaak ook geharde vetten (tenzij je ze zelf maakt!), maar deze ‘hoor’ je in principe in mindere mate te eten in tegenstelling tot een smeersel dat je bij wijze van elke dag op je brood/cracker/rijstwafel smeert. Snap je wat ik bedoel? Juist omdat er zoveel onderzoek is die de link tussen transvet en ziektes zoals kanker steeds opnieuw laat zien (3)(4)(5)(6).

Ook hier valt nog veel meer over te zeggen, er zijn namelijk talloze onderzoeken die gedaan zijn (en nog steeds gedaan worden) omtrent hart- en vaatziekten in combinatie met vetten. Daar is dit artikel over halvarine en margarine verder niet de juiste plek voor dus dit wordt nog vervolgd!

Misschien vind je dit ook interessant!

Is Boter Gezond? Verzadigd Vet, Cholesterol, Hart- en Vaatziekten? HOE ZIT DAT NOU? Verzadigd vet veroorzaakt géén hartziektes! En nog twee voedingsfeiten. Is Kokosvet Gezond? Moet ik minder vet eten om gezonder te zijn?