“Welke olie is goed om af te vallen?” “Welke vetten zijn gezonder voor je lijf?” “Kan ik mijn boter vervangen met kokosvet?”

Ik merk een enorme opkomst in vragen over vetten en oliën en daarom leek het me goed om een heel artikel te wijden aan plantaardige vetten en oliën omdat er veel verwarring lijkt te zijn.

Want bijvoorbeeld: kokosvet is plantaardig en plantaardig is toch gezond? Maar bevat kokosvet niet heel veel verzadigd vet en is dat dan niet ongezond? Juist ja, daar gaan we het onder andere even over hebben.

Plantaardig is de toekomst, plantaardig is gezond… TOCH?

De één zegt dit, de ander zegt dat. Maar laten we eens kijken naar de opbouw van deze vetten en de wetenschappelijke onderbouwing ervan.

Eetbare oliën die afkomstig zijn van planten worden ook wel plantaardige oliën genoemd. Naast dat ze gebruikt worden om mee te koken en bakken worden ze ook verwerkt in bewerkte producten zoals salade dressings, margarine, mayonaise, koekjes, cake etc.

De meest voorkomende plantaardige oliën zijn: sojaolie, zonnebloemolie, olijfolie en kokosolie.

Omdat de term ‘plantaardig’ tegenwoordig heel hip en gezond ‘voelt’ maken vele bedrijven gebruik hiervan terwijl hun product verre van goed voor het lijf is (kuch – margarine). Hoe kan dat, denk je misschien?

Bewerkte plantaardige vetten bestonden niet tot de 20e eeuw

Toen de technologie zo ver was dat het mogelijk werd om de structuur van vetten te veranderen kwamen de ‘ongezonde’ varianten van plantaardige vetten in onze voeding terecht. Deze verandering van structuur was voor de producent handig, omdat het de houdbaarheid van het product verlengde en zorgde voor een mooie structuur. Ten koste van de gezondheid helaas.

Deze vetten worden uit planten getrokken middels een chemisch oplosmiddel of een oliemolen. Daarna worden ze vaak gezuiverd, verfijnd en soms ook chemisch veranderd (qua structuur).

Dat is het grote verschil met geperste oliën, je kent misschien wel het idee dat geperste oliën erg worden gepromoot vanwege hoeveel gezonder ze zijn, dat is dus waarom: geen chemisch proces.

Een geperste olie gaat dus niet door een chemisch bewerkingsproces maar komt tot stand doordat de plant of het zaad wordt geplet of geperst.

Consumptie is gigantisch gestegen

In de afgelopen eeuw is de consumptie van plantaardige oliën enorm gestegen omdat mensen erachter kwamen dat meervoudige onverzadigde vetten gezond zijn en deze voornamelijk uit plantaardige bronnen komen (kokosolie is hier een uitzondering van) in vergelijking met dierlijke bronnen die weer verzadigd vet bevatten  (1).

Maar enkel het bevatten van meervoudige onverzadigde vetten is niet genoeg om een olie direct als ‘gezond’ te bestempelen. Je kunt een olie vanuit vele perspectieven benaderen om erachter te komen of het binnen jouw leefstijl ‘gezond’ is.

Hoog Omega 6 gehalte

Dit is waar het belangrijk wordt: Omega 6 klinkt gezond, toch? Maar mocht je het nog niet weten: het is ontzettend gevaarlijk voor je gezondheid om de verhouding van omega 3 en omega 6 in je lichaam niet optimaal te hebben. De ratio die optimaal lijkt te zijn is:

4 (omega 6) : 1 (omega 3)

Een teveel aan omega 6 stimuleert de ontwikkeling van vele ziektes, inclusief hart- en vaatziekten, kanker, ontstekingsziektes en auto-immuun ziektes (2). Wanneer er bij mensen met hart- en vaatziekten een ratio werd aangehouden van 4:1 zorgde dit voor 70% grotere overlevingskans. Een lagere omega 6/omega 3 ratio bij vrouwen met borstkanker werd geassocieerd met een lager gezondheidsrisico (2).

Let wel, bij verschillende ziektes waren verschillende ratio’s van toepassing voor een verbetering in gezondheid, maar één ding is zeker; een teveel aan omega 6 zoals we dat nu kennen, en deze ligt tussen de 10:1 en 50:1,  is alles behalve goed voor ons lijf. Daarom is het verstandig voor veel mensen in de Westerse landen, om hun omega 6 inname te verlagen (3).

We krijgen in het westerse dieet veel te veel omega 6 vetten binnen waardoor de verhouding tussen omega 3 en 6 enorm verstoord wordt. Om dit recht te trekken moeten we of: véél meer omega 3 gaan consumeren of minderen met omega 6. Mijn advies? Probeer omega 6 zoveel mogelijk te verlagen, dan zit je wat veiliger dan dat je allemaal bronnen moet gaan toevoegen voor omega 3.

De bekendste vormen van omega 6 vetzuren zijn:

• Linolzuur
• Arachidonzuur
• Gamma-linoleenzuur

Oxidatie

Elk vet heeft een eigen rookpunt. Dit is de temperatuur waarbij het vet reageert met zuurstof en giftig wordt. Extra vierge olijfolie heeft bijvoorbeeld een extreem laag rookpunt en is daarom absoluut niet bestemd om mee te bakken. Het is bestemd voor koud gebruik, zoals bij salades.

Simpel gezegd wordt de chemische structuur van het vet bij het rookpunt kapot gemaakt. De chemische structuur wordt met bindingen bij elkaar gehouden, een dubbele binding wordt (hoe tegenstrijdig het ook klinkt) bij een lagere temperatuur al afgebroken en wordt dus gevaarlijk.

• Verzadigde vetten: geen dubbele binding
• Enkelvoudig onverzadigde vetten: één dubbele binding
• Meervoudig onverzadigde vetten: twee of meer dubbele bindingen

Hier is een lijst met de oliën en hun rookpunt.

Het probleem met meervoudig onverzadigde vetzuren is dat ze met hun dubbele binding heel gevoelig zijn voor oxidatie. De vetzuren reageren mer zuurstof en breken af.

Het vet dat je eet wordt onder andere ook gebruikt voor de wand rondom je cellen (membraan). Als je veel meervoudig onverzadigde vetten eet, dan worden je celwanden ook gevoeliger voor oxidatie. Simpel gezegd: als je veel ‘onstabiele’ vetten eet (die dus snel oxideren), kunnen deze in je lichaam, eenmaal als celwand, makkelijker omgezet worden tot schadelijke stoffen (9).

Om deze reden is het een goed idee om niet los te gaan met meervoudig onverzadigde vetten maar een variatie binnen te krijgen van gezonde verzadigde, enkelvoudig onverzadigde en meervoudig onverzadigde vetten.

Conclusie

Plantaardige oliën bevatten over het algemeen gezonde vetzuren voor ons lichaam. Let hierbij op het omega 3 en omega 6 gehalte (lees dit artikel als je hier uitgebreid meer over wilt weten).

Maar wanneer een plantaardige olie wordt gehard, wordt het in de meeste gevallen gevaarlijk voor je gezondheid omdat het dan transvet bevat. In Nederland is het grootste gedeelte aan bewerkt transvet verwijderd uit de voeding (hoera!!!), dus daar hoef je je minder zorgen om te maken. Wat ik nog wel een beetje stom vind is de marketing switch die margarine merken hebben gemaakt met:

“Planten zijn de toekomst, onze margarine bevat alleen maar plantaardig vet”.

Dat bevatte het altijd al, maar door de opkomst van een plantaardige leefstijl hebben deze producten dit onderdeel aangepakt als het grootste voordeel, terwijl dit naar mijn mening zo’n enorm bewerkt product is dat het verre van super gezond is voor je lijf. Daarnaast bevatten margarines vaak een mix van verschillende vetten die een hoog omega 6 gehalte hebben:

Nu ben ik niet per se een groot fan van het Voedingscentrum maar als we heel even de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid bekijken van linolzuur (een omega 6 vetzuur) dan staat er dat een volwassen vrouw die 2000 kcal eet ongeveer 4 gram per dag nodig heeft (2% van de calorieën die je eet). Hoe minder calorieën, hoe minder linolzuur dus ook. Waarom zou BlueBand zo overduidelijk promoten op kinderen en dan de ADH op 10 gram zetten?!

WTF. We krijgen al te snel te veel binnen en dit helpt niet.

Mijn advies

Als ik je persoonlijk een advies mocht geven, dan zou ik olijfolie gaan gebruiken als een basis binnen je keuken. Het is een geweldig gezond vet met erg weinig omega 6. Misschien wel de beste optie – maar dat is geheel mijn mening en vanuit mijn perspectief.